Blok Zinciri Muhasebe ve Vergide… Çok Yakında!

Dünyamız, 2000’de başlayan milenyum ile dönüşümün ve değişimin hızını arttırdığı bir döneme girdi. Gün geçmiyor ki bilgi ve iletişim (ICT) teknolojilerinin hayatımıza kattığı bir yeniliği duymayalım.

Her ne kadar kripto para olarak ifade edilse de, gerçekte kripto varlık olarak ifade ettiğimiz varlıklarla gündeme gelen Blok Zinciri de (İngilizcesi: Blok chain) geleceğe ilişkin önemli bir potansiyel içeriyor.

2008’den beri sadece Bitcoin benzeri kripto varlıklar için gündeme gelen ve gelişmekte olan, bu sayede de uluslararası toplumla tanışan Blok Zincirinin kamu ve özel sektör uygulamalarını ne şekilde değiştireceğini zamanla göreceğiz. 

Blok zinciri nasıl çalışıyor?

Blok zinciri teknolojisinin altında yatan beş temel ilke bulunuyor. Bunlar;

1. Dağıtık veri tabanı: Bir blok zincirindeki taraflardan her biri tüm veri tabanına ve tüm geçmişine erişebilir. Veri ya da enformasyon tek bir tarafın kontrolünde değildir. Taraflardan her biri bir aracı olmaksızın doğrudan doğruya kendi işlem ortaklarının kayıtlarını doğrulayabilir.
2. Denkler arası aktarım: İletişim, merkezi bir düğüm aracılığıyla değil doğrudan doğruya taraflar arasında gerçekleşir. Her bir düğüm, enformasyonu depolar ve diğer tüm düğümlere iletir.
3. Takma adı şeffaflık: Her işlem ve onun değeri sisteme erişim sağlayan herkes tarafından görülebilir. Blok zincirindeki her düğüm, yani kullanıcı, kendisini tanımlayan 30+ karakterli alfa numerik adrese sahiptir. Kullanıcılar anonim kalmayı ya da kimliklerini başkalarına kanıtlamaya tercih edebilirler. İşlemler blok zinciri adresleri arasında gerçekleşir.
4. Kayıtların geri çevrilmezliği: İşlem veri tabanına girip hesaplar güncellendikten sonra kayıtlar değiştirilemez çünkü kendisinden önceki işlem kayıtlarının her biriyle bağlantılandırılmış olur (Zaten chain terimi de buradan geliyor). Veri tabanı üzerindeki kaydın kalıcı, kronolojik sıralı ve ağdaki herkese açık olmasını sağlamak için çeşitli hesaplama algoritma ve yaklaşımlar kullanılır.
5. Hesaba dayalı (Computational: Bilgisayımsal): Ana hesap defterinin dijital doğası, blok zinciri işlemlerinin hesaba dayalı mantığına bağlanabilir ve özü itibariyle programlanabilir olması anlamına gelir. Böylece kullanıcılar otomatik olarak düğümler arasındaki işlemleri tetikleyen algoritmalar ve kurallar oluşturabilir.

(Kaynak: Marco Iansiti ve Karim R. Lakhani, “Blok Zinciri Hakkındaki Gerçekler”, Dijital Dönüşüm, Blok Zinciri, Harvard Business Review Press, Optimist Yayıncılık, 2020, s.20, 21)

Finans piyasalarında kendisine önemli bir yer edinmeye başlayan blok zincirinin gelecekte bankaların yerini alıp almayacağı şu aşamada belli değil.

Ancak şimdiden küresel tedarik zincirlerinde kullanılabilmesi yönünde çalışmalar yapılıyor. Ürün ve hizmetlerin küresel ölçekte takip edilebiliyor olması şirketleri kayıt külfetinden, mülkiyet devrinden ve alınması gereken çeşitli izinler açısından rahatlatabilecek unsurlar olarak gündeme geliyor.

Öte yandan dijital dünyanın temel sorunlarının başında gelen siber güvenlik konusu, blok zinciri için de geçerli. Sızmalar yoluyla blok zincirindeki varlıkların, bilgilerin ele geçirilmesi riski şimdilik blok zinciri konusunun da yumuşak karnı olarak karşımıza çıkıyor. 

Vergi ve muhasebede

Görünen o ki blok zinciri hangi sektörde ne şekilde kullanılacağı zamanla ortaya çıkacak. Sektörlerdeki aktörlerin bilişim dünyasındaki aktörlerle birlikte yapacağı çalışmalar blok zincirinin geleceğini belirleyecek.

Her ne kadar bu gün için kara para aklama konusunda Devletler açısından önemli çekinceler ve kuşkular doğursa da blok zinciri gelecekte dağıtık defter yapısı, dünyanın her yerinde ve her işlemde kimlik tanımlama yapısıyla Devletlere çok fazla güç ve imkan da verebilir. Ancak alınacak bu gücün kişisel verilerin korunması, özel hayatın gizliliği gibi alanlarda bir takım olumsuz sonuçlar doğurması da mümkün.

Şu an için blok zinciri konusunun akıbeti belirsiz. Ancak sahip olduğu potansiyeli tahmin edebilmekle birlikte günümüz dünyasındaki dijital dönüşüm fırtınasının neler getireceğini öngöremiyoruz. Fakat 1990’ların ortalarında kamuoyu ile tanışan internetin sağladığı başarı, pek çok yeni bilişim sistemine de benzeri beklentileri yüklüyor. Artık bu tür yeniliklere negatif bir kuşkuyla değil, pozitif bir yaklaşımla bakılıyor.

Yukarıda nasıl çalıştığı konusunda kısa bir açıklama yaptığımız blok zincirinin muhasebe ve vergi alanında da yaygınlaşabileceği öngörüsünü ileri sürmek mümkün.

Nitekim geçtiğimiz Ağustos’ta eski OECD Vergi Politikası ve Yönetimi Merkezi Başkanı Jeffrey Owens’ın Gabrilea Capristano Cardoso ile birlikte Tax Notes International’da kaleme aldıkları “Uluslararası Verginin Geleceği” (The Future of International Tax) başlıklı makalede blok zinciri konusunda bazı düşünceleri kamuoyu ile paylaştılar.

Verginin geleceğinde mutlaka blok zincirinin de yer alacağını ileri süren yazarlar bilhassa servet vergilerinde, KDV’de ve stopajda uygulamanın söz konusu olabileceğini yazılarında belirtiyorlar.

Bize göre de küreselleşme ve dijitalleşme sonucunda uluslararası arenada gerçek kişilerin servet unsurlarının takibi, mal ve hizmet satışlarındaki KDV’nin, ücret, kâr payı, royalti vb. alanlarda yapılan vergi kesintilerinin takibi için blok zinciri önemli bir araç olabilecektir.

Ayrıca;

• İhracatta ve ithalatta ürününün ilk çıktığı noktadan vardığı son noktaya kadar akışının izlenmesi,
• ÖTV’ye tabi ürünlerin (Örneğin akaryakıtın, tütün mamullerinin, alkollü içeceklerin) takibi,
• Yurt içi ve yurt dışı akıllı sözleşmelerin takibi,
• Personele verilen hediye çeklerinin, kullanıldığı kurumlarla blok zinciri üzerinden doğrudan iletişim kurulması,
• Yurt içindeki tüm sözleşmelerin, mal ve hizmet alım-satımlarının izlenmesi ve böylelikle tek işlem üzerinden ikili muhasebe kayıt sisteminin oluşturulması…

Ve daha şu anda akla gelmeyen pek çok ticari işlemin yakın gelecekte muhasebe ve vergi uygulaması amaçlı olarak da blok zinciri üzerinde görebileceğimizi düşünüyoruz.

Son olarak Dubai’inin Blok Zinciri Stratejisine göre tüm resmi belgelerin blok zincirine taşınmasının hedeflendiğini dikkate aldığımızda gelecekte kamu yönetiminde de bizi çok önemli değişikliklerin beklediğini şimdiden söylemiş olalım.

Bülent TAŞ | Nazmi KARYAĞDI